María bueno
«Aquí hai unha casa nunha árbore, hai un cine nunha palleira, hai embarcacións tradicionais que che levan de paseo polo río, hai vellos que che contan historias, que comparten contigo unhas noces ou unhas mazás, hai viñas en «muras» que non son fruto da casualidade, hai unha fábrica de chocolate? ¿Quen de neno non soñou con abrir portas ou rebuscar nos caixóns?»
Quien habla es Francisco J. Almuíña Chorén, de Casa Do Romualdo, en Taboada. Se refiere a las riberas del Miño. En ellas creció y a ellas volvió a los 37 años con toda su familia para reformar la casa en la que nacieron sus padres, con más de tres siglos: «As casas, como as viñas, non nos pertencen a nós, somos nós os que pertencemos a elas; elas quedan, nós ímonos».
Almuíña, que vivió como enfermero la época de la implantación de los centros de salud en Vigo, donde también colaboraba en las actividades de la parroquia de San Francisco y con Intermón – «foi unha etapa moi creativa, de efervescencia, había ganas de facer cousas na cidade»-, lleva ya dos décadas acompañando a sus huéspedes a través de los viñedos del Miño.
«Eu gasto a broma de que ofrezo unha experiencia de alto risco, que é deixarse levar por un cego pola Ribeira Sacra adiante». «O principio a xente vai un pouco «¿Pero este tío por dónde me va a llevar?»». «Levo toda a vida aquí, xa me sei ata as pedras dos camiños inda que, agora, que están a arreglar os baches, estanme tocando un pouco as narices», se ríe.
Hace seis años que Francisco perdió la vista, lo que le llevó a introducirse en la música tradicional gallega y la literatura oral: «Son de estas cousas… Que a vida parece que trae cousas malas pero tamén trae cousas fantásticas: Esta fin de semana, tiven un encontro con auténticos mitos da zanfona ¡Estivemos ata as cinco da mañá! Pero eu na gloria».
Gloria es oírle a hablar de las «Xacias» del Miño : «Un veciño da miña nai ficou dormido a beira do río. O pouco rato despertou e veu o seu carón a muller máis bonita que nunca vira. Deuse conta de que non tiña pernas, senón a cola dun peixe. Deulle igual e empezou a falar con ela. Ela díxolle que estaba disposta a casar con él se nunca lle decía a ninguén que era unha Xacia. Bautizouse e casaron, foron felices, tiveron fillos… Un día, o pai enfadouse cos nenos, que sempre estaban a xogar na auga, e pegoulles un berro: «Xa está ben fillos de Xacia». Ela, ó escoitalo, ficou triste e decidiu volver onde os seus, quenes a rexeitaron por converterse ó cristianismo: Matáronna e votaron os restos no río. O home encontrou o corpo».
Esta -«un pouco tremenda»- es solo una de las leyendas que Almuíña Chorén cuenta a los visitantes de la zona mientras les acompaña desde los pueblos de Taboada hasta el Embalse de Belesar: «Moitas aldeas quedaron baixo a auga por esta construción pero, a pesar de eso, todavía se manteñen moitos viñedos en muras -socalcos- augas arriba».
«Outro dos recorridos que facemos moitas veces é seguir o camiño que vai desde Tarrío hacia Os Queixeiros, aproveitando o tramo que pasa por Chantada no routeiro de Lalín aos Peares, todo bordeando o Río Miño. Son entre 2’5 e 4 Km que son unha síntese de todo o que foi, é e seguirá sendo a Ribeira Sacra: Desde eses regatos que empezan a caer en fervenza, rápido, para o encontro co río; os paxaros; o vento dando nas follas das árbores; as plantas, en tempos medicinais; os soutos de castiñeiros e carballos e, de pronto, ábrense os viñedos de Belesar, a Igrexa de Santo Estevo de Miño, as adegas novas…».
También donde: «Un día, O Avelino deixoulle gañar o Antonio, que era máis pequeno ca él, unha carreira ata a pesqueira. Cando chegou, o Antonio viu a unha nena de doce anos cruzando o río ¡cunha vaca! nunha barca». Desa historia levan falando o Antonio e a Ester máis de 60 anos». «Pero esto non é lenda ¡Esto é certo!». Ella es, de hecho, Ester Teijeiro, primera viticultora inscrita en el C.R.D.O. Ribeira Sacra y pionera de la agricultura ecológica: «Detrás dos viños están as persoas que ti coñeces».
«Eu non son moi experto – «Hai uns anos, fixemos unha cata e estaba un cura moi majo, e déronnos a probar mencías de diferentes subzonas a ver si eramos quen de saber de cal era cada un, o único que acertou foi o cura», se ríe- pero, a min, sobre todo, gústanme os toques a froitas, que me recordan a esos amorodos que hai ás beiras dos camiños, que non teñen tampouco moita graduación alcohólica, que se toman cunha tosta, mentras falas cos amigos».
«Gústanme as historias que encerran, coma a de Papeiros e Rabudos: Roberto Regal propuxo aos viticultores da zona aproveitar os seus excedentes para facer un viño conxunto, é un viño que é fantástico, elaborado con uvas das dúas ribeiras, que demostra que o río non só non nos separa, senón que nos une, e decidiu chamarlle Papeiros e Rabudos, que eran os dous insultos que se tiraban os habitantes dun lado e outro da ribeira».
«Ou como Sabatelius, do Primi Lareu, outro ser máxico da ribeira: Músico, traballador coma él solo, boa persoa; cando vas a visitalo a súa adega e te enseña o viño, sales con outra sensación». «Ou coma Vía Romana, ca que, o outro día, fixemos unha ruta sensorial na que participaron membros da ONCE: Paseamos, botounos unha mau Servando, que é tamén un músico fantástico, que toca o acordeón e que fixo música coa auga, e eu iba contando pequenas historias, explicando cómo se cultiva a vide; despois chegamos a bodega, onde nos fixeron unha cata degustación, unha maridaxe de catro viños cos queixos de Airas Moniz -un queixo azul que me ten namorado-; e despois un xantar; e despois cantamos unha peza; interacctuamos, porque a min o que me gusta é que a xente cante, participe, que se divirta e ría e se emocione. Rematamos cunha pequena sesión de biodanza, cunha muller de Chantada, desos seres máxicos que hai por as nosas terras».
«Unha vez, levei a un grupo de madrileños polo camiño da Virxe, que descende ata a Igrexa de Santa María Pesqueira, cun bosque espectacular, e escoiteilles decir: «Ahí hay un tipo sentado bajo un castaño que tiene una pinta rarísima», e díxenlles: «¿Por qué non falades con él?» E alá foron. O final, pasaron unha hora e media falando, bailando e rindo con él. Era o Anxo Moure, disfrazado de Trasno. Eles eran xente seria, da universidade? Pero durante un anaco esquecéronse de todo eso».
«Estas experiencias axudan a que as persoas recuperen os outros sentidos porque creo que estamos nunha sociedade moi visual que é moi bo, pero escoitar o silencio, por exemplo, un paxariño, o sonido do vento ou da auga, tamén o é e non o valoramos porque vivimos nun mundo con demasiado ruído». «Unha vez, díxenlle a uns que iban todo o rato co móbil: «¿Por qué no os olvidáis de las cámaras y grabáis este paisaje en vuestro corazón?». Díxome: «No te preocupes, que ya lo vemos luego en el ordenador». Cada quen disfruta como quere pero é curioso que tendo esa paisaxe que a podes desfrutar cos teus sentidos aquí, hoxe e agora?». «Doutra vez, preguntáronme «¿Qué vamos a visitar?» «Unha igrexa» «¿Pero cuál?» Non lle respondín porque, se non, o primeiro que ían a facer era buscar unha foto en Google». «Agora hai que telo todo planeado, estamos perdendo a capacidade de sorprendernos». «Cando me preguntan: «¿Qué se puede hacer aquí» Dígolles: «Deixarse levar»». No parece poco.